3 πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για το ανοξείδωτο ατσάλι

Το ανοξείδωτο ατσάλι (ή ανοξείδωτος χάλυβας ή inox ή stainless steel) υπάρχει καθημερινά σε πολλά προϊόντα: δοχεία, μαχαίρια, κατσαρόλες, σουγιάδες, παγούρια, βίδες, εργαλεία, έπιπλα, διακοσμητικά αντικείμενα και πολλά άλλα. Η μεγάλη του αντίσταση στη διάβρωση (δεν σκουριάζει εύκολα), το χαμηλό κόστος συντήρησης και η συνεχής μείωση του κόστους παραγωγής το κάνουν αναντικατάσταστο σε πολλές εφαρμογές.

Το ανοξείδωτο ατσάλι είναι ένα κράμα σιδήρου (Fe), άνθρακα (C) και χρωμίου (Cr) όπου το χρώμιο έχει ελάχιστη περιεκτικότητα 10,5% κατά βάρος (κ.β.). Οι διαφορετικές αναλογίες των 3 αυτών συστατικών, μαζί και με άλλες προσμείξεις που μπορούν να προστεθούν (π.χ. νικέλιο (Ni), μαγγάνιο (Mn), βανάδιο (V), κ.α.) δημιουργούν τους διάφορους τύπους ανοξείδωτου ατσαλιού που έχουν διαφορετικές ιδιότητες μεταξύ τους.

Τα πιο συνηθισμένα κράματα ανοξείδωτου ατσαλιού είναι το 18/8 και το 18/10 που και τα δύο αναφέρονται ως Stainless Steel 304. Το 18/10 είναι ακόμα περισσότερο ανθεκτικό σε διαβρωτικά περιβάλλοντα (αλάτι, οξέα κ.λπ) από το 18/8 γιατί περιέχει 2% περισσότερο νικέλιο.

Η Wikipedia έχει ένα πολύ αναλυτικό λήμμα σχετικά με το ανοξείδωτο ατσάλι, που όμως ξεφεύγει από τους σκοπούς αυτού του άρθρου. Αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο εδώ είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του ανοξείδωτου ατσαλιού στα είδη εκδρομών και ταξιδιού (συνήθως σκεύη μαγειρικής, παγούρια και θερμός), πως μπορείτε να ξεχωρίσετε το ανοξείδωτο από το αλουμίνιο και πως να το καθαρίσετε και το συντηρήσετε.

1. Πλεονεκτήματα - Μειονεκτήματα ανοξείδωτου ατσαλιού

Οι εκδρομές στο βουνό και τη θάλασσα και όλες οι σχετικές δραστηριότητες όπως η ορειβασία, η πεζοπορία, η ποδηλασία, το καγιάκ, το ψάρεμα κ.λπ. εκθέτουν τον εξοπλισμό σας συνεχώς σε μικρές ή μεγάλες φθορές. Ειδικά στην περίπτωση μεταλλικού εξοπλισμού (κατσαρόλες, μπρίκια, παγούρια, μαχαίρια, εργαλεία, σουγιάδες κ.λπ.), το νερό και το αλάτι είναι οι 2 μεγάλοι εχθροί που οξειδώνουν το μέταλλο (δημιουργία σκουριάς) και το χαλάνε. Η χρήση ανοξείδωτου εξοπλισμού παρουσιάζει μερικά πλεονεκτήματα που μειώνουν αυτές τις φθορές, έχει όμως και μερικά μειονεκτήματα. Τα βασικότερα πλεονεκτήματα είναι:

1. Το ανοξείδωτο ατσάλι είναι πολύ σκληρό υλικό που δεν γρατζουνιέται εύκολα σε σχέση με το αλουμίνιο ή το πλαστικό.
2. Δεν οξειδώνεται (εκτός αν εκτεθεί σε ακραίες συνθήκες θερμοκρασίας, οξυγόνου, αλατότητας και άλλων παραγόντων).
3. Δεν επηρεάζεται από όξινα φαγητά και χυμούς φρούτων σε αντίθεση με το αλουμίνιο. Επομένως, ένα ανοξείδωτο παγούρι ή ένα ανοξείδωτο θερμός είναι πιο υγιεινά από τα αντίστοιχα σκεύη αλουμινίου.
4. Έχει πολύ μεγάλη διάρκεια ζωής και διατηρεί την αντοχή του για πάρα πολλά χρόνια.

Το ανοξείδωτο ατσάλι έχει όμως και τα παρακάτω μειονεκτήματα:

1. Έχει υψηλότερο κόστος αγοράς από άλλα υλικά (αλουμίνιο, πλαστικό) το οποίο όμως τελικά αντισταθμίζεται από τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής του.
2. Το ατσάλι είναι πιο βαρύ από το αλουμίνιο και το τιτάνιο και επομένως λιγότερο κατάλληλο όταν ο εξοπλισμός στο σακίδιο πρέπει αυστηρά να μειωθεί γραμμάριο-γραμμάριο.
3. Δεν διαχέει τόσο ομοιόμορφα τη θερμότητα όπως το αλουμίνιο. Στα ανοξείδωτα σκεύη μαγειρικής, αν η φλόγα είναι πιο έντονη από όσο χρειάζεται, το φαγητό μπορεί να καεί πιο εύκολα γιατί δημιουργούνται θερμές περιοχές (hot spots).

2. Ποιοί είναι οι κύριοι τύποι κραμάτων ανοξείδωτου ατσαλιού;

1. Τύπος 304
Ο τύπος 304 είναι ο βασικός τύπος ανοξείδωτου ατσαλιού ο οποίος έχει αποδειχτεί κατάλληλο για ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών. Διατίθεται σε διάφορες μορφές και είναι εύκολος να σχηματιστεί και να κατασκευαστεί, παρέχοντας εξαιρετική αντοχή στη διάβρωση.

2. Τύπος 304L
Ο τύπος 304L είναι βασισμένος πάνω στον τύπο 304 αλλά περιέχει λιγότερο άνθρακα και ενδείκνυται στις περιπτώσεις συγκολλήσεων.

3. Τύπος 316
Ο τύπος 316 προσφέρει μεγαλύτερη αντοχή στη διάβρωση λόγω της προσθήκης μολυβδαινίου. Ο τύπος αυτός ανοξείδωτου χάλυβα προτιμάται όταν το υπάρχει πιθανότητα σοβαρής διάβρωσης, όπως στη βαριά βιομηχανία και σε θαλάσσια περιβάλλοντα.

4. Τύπος 316L
Ο τύπος 316L είναι βασισμένος πάνω στον τύπο 316 αλλά περιέχει λιγότερο άνθρακα (περίπου το μισό). Προτιμάται σε εφαρμογές στη βιομηχανία χημείας και στη φαρμακοβιομηχανία, καθώς κάνει πιο ασφαλείς συγκολλήσεις και έχει μεγαλύτερη αντοχή στα οξέα.

5. Τύπος 430
Ο τύπος 430 είναι ο πιο οικονομικός από τα ανοξείδωτα ατσάλια, χαμηλότερης ποιότητας από όλη την σειρά 3ΧΧ. Συνήθως χρησιμοποιείται σε προϊόντα που χρησιμοποιούνται σε εσωτερικούς χώρους.

3. Είναι αλουμίνιο ή ανοξείδωτο ατσάλι;

Πώς μπορείτε να ξεχωρίσετε αν κάποιο αντικείμενο είναι από ανοξείδωτο ατσάλι ή αλουμίνιο; Σύμφωνα με τους παρακάτω εμπειρικούς κανόνες μπορείτε να αποκλείσετε τη μία ή την άλλη περίπτωση και να φτάσετε σε ένα όσο το δυνατόν πιο ασφαλές συμπέρασμα:

1. Ακουμπήστε ένα μαγνήτη πάνω στην επιφάνεια του μετάλλου. Αν υπάρχει έλξη, τότε το αντικείμενο σίγουρα δεν είναι αλουμίνιο και μάλλον είναι ατσάλι ή ανοξείδωτο ατσάλι. Αν δεν υπάρχει έλξη, δεν μπορείτε να γνωρίζετε σίγουρα από τι υλικό είναι το αντικείμενο. Αυτό συμβαίνει γιατί κάποια ανοξείδωτα ατσάλια είναι μαγνητικά και κάποια όχι, σίγουρα όμως το αλουμίνιο δεν είναι.
2. Ελέγξτε προσεκτικά το αντικείμενο για ίχνη σκουριάς. Το αλουμίνιο δεν σκουριάζει, αλλά το ατσάλι ή ακόμα και το ανοξείδωτο ατσάλι μπορεί να παρουσιάσει ίχνη σκουριάς αν εκτεθεί σε ακραίες συνθήκες. Επομένως, αν υπάρχει σκουριά τότε το αντικείμενο είναι από ατσάλι (πιο πιθανό) ή ανοξείδωτο ατσάλι (λιγότερο πιθανό).
3. Το αλουμίνιο είναι πιο ζεστό στην αφή από το ανοξείδωτο ατσάλι. Αυτό συμβαίνει γιατί το αλουμίνιο μεταφέρει πολύ πιο γρήγορα τη θερμότητα του χεριού μας στο μέταλλο, ζεσταίνοντας ταχύτατα τη μάζα του. 
4. Το ανοξείδωτο ατσάλι που έχει νικέλιο (π.χ. το 18/8 ή το 18/10) είναι μερικές φορές μαγνητικό. Συνήθως όσο πιο πολύ νικέλιο υπάρχει στο κράμα, τόσο λιγότερο μαγνητικό είναι το ανοξείδωτο ατσάλι.
5. Γενικά, τα ανοξείδωτα ατσάλια τύπου 420 και 440 είναι μαγνητικά, ενώ τα 304 και 316 δεν είναι. Ο ναυτικός και θαλάσσιος εξοπλισμός επομένως, που είναι σχεδόν πάντα κατασκευασμένος από 316, δεν μαγνητίζεται.

Ανοξείδωτο Σετ Μαγειρέματος Primus Campfire | lightgear.gr

4. Καθαρισμός - Συντήρηση ανοξείδωτου ατσαλιού

Πολύ πιθανόν να έχετε δει ίχνη σκουριάς στη λάμα του μαχαιριού σας, στις βίδες που στερεώνουν το χερούλι πάνω στο μπρίκι, στο πολυεργαλείο σας, στον πάτο μιας κατσαρόλας ή σε ένα τηγάνι. Παρόλο που το υλικό μπορεί να είναι από ανοξείδωτο ατσάλι, αν εκτεθεί σε έντονα διαβρωτικές συνθήκες και δε συντηρηθεί σωστά, μπορεί να εμφανίσει ίχνη σκουριάς. Τα ίχνη της σκουριάς είναι καφέ κηλίδες και μικρά ή μεγάλα στίγματα.

Το ανοξείδωτο ατσάλι προστατεύεται από την οξείδωση από ένα λεπτό φιλμ οξειδίου του χρωμίου που δημιουργείται στην επιφάνεια του μετάλλου. Το οξυγόνο από την ατμόσφαιρα αντιδρά με το χρώμιο που περιέχεται μέσα στο ανοξείδωτο μέταλλο και δημιουργεί αυτό το φιλμ που αποτρέπει την περαιτέρω οξείδωση σε βάθος. Ακόμα και αν κόψετε στη μέση ένα κομμάτι ανοξείδωτου ατσαλιού, το χρώμιο πάλι θα δημιουργήσει ένα λεπτό φιλμ οξειδίου στη νέα επιφάνεια που δημιουργείται μετά την κοπή.

Η σκόνη, η λάσπη, τα λίπη και τα δακτυλικά αποτυπώματα λερώνουν τις inox επιφάνειες και παγιδεύουν μικρά διαβρωτικά στοιχεία στο φιλμ του οξειδίου του χρωμίου, μειώνοντας έτσι την αντι-διαβρωτική ικανότητα του ανοξείδωτου. Έτσι, είναι απαραίτητος ο καθαρισμός του ανοξείδωτου ώστε να απομακρυνθούν όλες οι διαβρωτικές βρομιές και να αποκατασταθεί η αντι-διαβρωτική ικανότητά του. Σύμφωνα με την SSINA (Specialty Steel Industry of North America) ο σωστός καθαρισμός του ανοξείδωτου εξαρτάται από τον τύπο της βρωμιάς.

Για απλές βρομιές χώματος και λάσπης χρησιμοποιήστε σαπούνι ή ένα απαλό απορρυπαντικό σε χλιαρό ή ζεστό νερό. Για πιο δύσκολους λεκέδες προσθέστε λίγο ξύδι. Η ελαφριά οξύτητα του ξιδιού διαλύει τα λίπη και καθαρίζει την επιφάνεια του ανοξείδωτου. Το ξύδι, παρόλο που χημικά κατατάσσεται στα ασθενή οξέα, είναι θαυματουργό όσον αφορά τις καθαριστικές του ιδιότητες, ενώ είναι και απόλυτα φιλικό στο περιβάλλον.

Τα δακτυλικά αποτυπώματα μένουν πάνω στο ανοξείδωτο και χαλάνε την εμφάνισή του. Καθαρίστε τα με καθαριστικό για τα τζάμια ή με σόδα (ανθρακικό νάτριο) και νερό, τρίβοντας απαλά με ένα πανί.

Για λάδια, γράσα και πιο δύσκολους λεκέδες, χρησιμοποιήστε ασετόν ή βενζίνη. Προσοχή, γιατί αν η inox επιφάνεια είναι χρωματιστή (όπως τα ανοξείδωτα παγούρια και θερμός της Klean Kanteen) υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να χαλάσει το χρώμα.

Τα απίθανα ανοξείδωτα παγούρια, θερμός, ποτήρια και φαγητοδοχεία της Klean Kanteen | lightgear.gr

Τέλος, αποφύγετε να πλένετε τα ανοξείδωτα στο πλυντήριο πιάτων όπου οι θερμοκρασίες είναι υψηλές και το απορρυπαντικό αρκετά "επιθετικό". Όλα τα ανοξείδωτα πρέπει στο τέλος να ξεβγάζονται με τρεχούμενο ζεστό νερό. Στη συνέχεια σκουπίστε τα με μια πετσέτα για να απομακρυνθούν τα άλατα του νερού που επικάθονται στην επιφάνεια. Έτσι, βελτιώνεται η εμφάνιση του μετάλλου. Διαφορετικά, μπορείτε απλά να τα αφήσετε να στεγνώσουν σε έναν καλά αεριζόμενο χώρο.

Με τη σωστή συντήρηση ο ανοξείδωτος εξοπλισμός σας θα παραμείνει σε άριστη κατάσταση, όπως τον πρωτοαγοράσατε, έτοιμος για χρήση για πολλά ακόμα χρόνια.

5. Συνήθεις Ερωτήσεις

1. Τι το ιδιαίτερο έχει το ανοξείδωτο ατσάλι που είναι κατάλληλο για τρόφιμα;
Το ανοξείδωτο ατσάλι που είναι κατάλληλο για τρόφιμα είναι ιδιαίτερο όχι μόνο επειδή αντέχει σε ακραίες θερμοκρασίες, αλλά και επειδή αντιστέκεται στη διάβρωση και μπορεί να καθαριστεί και να απολυμανθεί εύκολα. Αυτή η ευκολία απολύμανσης οφείλεται στη διαδικασία ηλεκτροστίλβωσης και στο προστατευτικό στρώμα οξειδίου του μετάλλου. Η διαδικασία ηλεκτροστίλβωσης αφαιρεί το εξωτερικό στρώμα του ανοξείδωτου χάλυβα, αφήνοντας πίσω του μια μικροσκοπικά λεία επιφάνεια. Συνήθως, οι τύποι 304 και 316 είναι οι ιδανικές επιλογές για ανοξείδωτο ατσάλι κατάλληλο για τρόφιμα.
Πέρα από τα τρόφιμα όμως, ο ανοξείδωτος χάλυβας είναι επίσης μια δημοφιλής επιλογή για κοσμήματα, μαχαιροπίρουνα, ακόμη και για χειρουργικό εξοπλισμό. 

2. Είναι το ανοξείδωτο ατσάλι πραγματικά ανοξείδωτο;
Επειδή το ανοξείδωτο ατσάλι είναι πάρα πολύ ανθεκτικό στη σκουριά, θεωρείται ανοξείδωτος δηλαδή ότι δεν οξειδώνεται ποτέ. Αυτό όμως δεν είναι 100% ακριβές. Τα άτομα χρωμίου του ανοξείδωτου χάλυβα συνδέονται τόσο καλά με τα άτομα οξυγόνου του που σχηματίζεται ένα σχεδόν αδιαπέραστο και ανθεκτικό στη σκουριά στρώμα. Τα άτομα οξυγόνου συλλαμβάνονται από αυτό το στρώμα προτού μπορέσουν να συνδεθούν με τον σίδηρο που είναι σε χάλυβα, οπότε δεν δίνεται ποτέ η ευκαιρία να σχηματιστεί η σκουριά. Σε περιπτώσεις όμως έντονου διαβρωτικού περιβάλλοντος (πχ θαλασσινό νερό) ακόμα και το ανοξείδωτο ατσάλι σκουριάζει (όπως οι ανοξείδωτες σκάλες τύπου πισίνας που βλέπουμε μερικές φορές σε παραλίες ή λιμανάκια, που είναι καφέ από τη σκουριά)

3. Είναι το ανοξείδωτο ατσάλι καλύτερο από το αλουμίνιο;
Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, το ανοξείδωτο ατσάλι αντέχει καλά σε ακραίες συνθήκες. Το αλουμίνιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πολλές παρόμοιες εφαρμογές, όπως μαγειρικά σκεύη. Όσον αφορά τη μακροζωία, το ατσάλι (χάλυβας) είναι πιο σκληρό από το αλουμίνιο. Αυτό σημαίνει ότι είναι λιγότερο πιθανό να λυγίσει, να παραμορφωθεί ή με άλλο τρόπο να παραμορφωθεί λόγω δύναμης, θερμότητας ή βάρους. Μια άλλη τεράστια διαφορά είναι η ηλεκτρική αγωγιμότητα. Το ανοξείδωτο ατσάλι είναι κακός αγωγός του ηλεκτρισμού, ενώ το αλουμίνιο είναι σχετικά αγώγιμο. Το ανοξείδωτο ατσάλι είναι μια εξαιρετική επιλογή για έργα που απαιτούν χαμηλή αγωγιμότητα και αντοχή σε ισχυρές δυνάμεις.

4. Το ανοξείδωτο ατσάλι ανακυκλώνεται;
Ναι, το ανοξείδωτο ατσάλι είναι 100% ανακυκλώσιμο και θεωρείται περιβαλλοντικά φιλικό υλικό.

5. Το ανοξείδωτο ατσάλι μπορεί να συγκολληθεί;
Ναι, απλά η διαδικασία συγκόλλησης είναι διαφορετική από αυτή του απλού ατσαλιού (χάλυβα). Ο συγκολλητής ξέρει τι πρέπει να κάνει σε μια τέτοια περίπτωση.


6. Μέχρι ποιές θερμοκρασίες αντέχει το ανοξείδωτο ατσάλι;
Το ανοξείδωτο ατσάλι έχει εξαιρετικές ιδιότητες σε πολύ μεγάλα εύρη θερμοκρασιών, δηλαδή αντέχει σε πολικές/παγωμένες συνθήκες έως πολύ καυτές έως και περίπου 1000° C.


7. Υπάρχουν υλικά που μπορεί να βλάψουν, να φθείρουν, να αποχρωματίσουν ή να θαμπώσουν μόνιμα το ανοξείδωτο ατσάλι;
Κάποια λευκαντικά προϊόντα που περιέχουν υποχλωριώδες άλας είναι πολύ οξειδωτικά ως προς τον ανοξείδωτο χάλυβα και μπορεί να προκαλέσουν σκασίματα (pitting) και λεκέδες. Ορισμένα τρόφιμα επίσης, όταν αφεθούν σε ανοξείδωτα σκεύη για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να προκαλέσουν διάβρωση (διάβρωση διάτρησης) με μη αναστρέψιμα αποτελέσματα.
Παραδείγματα είναι οι χυμοί εσπεριδοειδών, το αλάτι, το ξύδι, το κρασί, η μουστάρδα, τα τουρσιά και η μαγιονέζα (ακόμη και τα χρησιμοποιημένα σακουλάκια τσαγιού μπορεί να αφήσουν μόνιμους λεκέδες).
Γενικά, τα ισχυρά οξέα μπορούν να βλάψουν τον ανοξείδωτο χάλυβα (όπως για παράδειγμα, υγρά φωτογραφικού θαλάμου, καθαριστικά οδοντοστοιχιών, εξειδικευμένα καθαριστικά εμβάπτισης κλπ), εάν έρθουν σε επαφή μαζί του.

8. Ποιες είναι οι πυκνότητες του ανοξείδωτου ατσαλιού, του τιτανίου και του αλουμινίου;
Οι πυκνότητες είναι: 5 g/cm³ για το τιτάνιο, 7 g/cm³ για το αλουμίνιο και 8 g/cm³ για το ανοξείδωτο ατσάλι. Από αυτό μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί το τιτάνιο είναι τόσο πολύ πιο ελαφρύ από το ατσάλι. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις διαφορές τιτανίου-ανοξείδωτου διαβάστε το άρθρο μας: Οι 5 βασικές διαφορές μεταξύ τιτανίου και ανοξείδωτου ατσαλιού.


Αν σας άρεσε το άρθρο παρακαλούμε πολύ κοινοποιήστε το στους φίλους σας στο Facebook στο Twitter καθώς είναι πολύ πιθανό κάποιος από τους φίλους ή τις φίλες σας να βρει χρήσιμες τις παραπάνω πληροφορίες.

Θα χαρούμε πολύ να δούμε τα σχόλιά σας παρακάτω.