Καταστροφές υποδομών σε πυκνοκατοικημένες περιοχές - Πως μπορούμε να προφυλαχτούμε

Οι περισσότερες "φυσικές καταστροφές" έχουν πολύ πιο συχνά ρίζες σε ζητήματα υποδομής και λιγότερο σε φυσικά αίτια. Ο όρος "καταστροφή υποδομής" είναι πολύ πιο κατάλληλος, αφού στις περισσότερες περιπτώσεις η ζημιά θα μπορούσε να είχε μειωθεί σημαντικά με καλύτερο σχεδιασμό, συντήρηση ή επενδύσεις πάνω στη βελτίωση υποδομών.

Οι αστικές πλημμύρες, για παράδειγμα, συχνά επιδεινώνονται από κακά ή βουλωμένα συστήματα αποχέτευσης και ανεπαρκή σχεδιασμό για ακραία καιρικά φαινόμενα. Στη Νέα Υόρκη κατά τη διάρκεια του τυφώνα Ida το 2021, το παλιό και ασυντήρητο σύστημα αποχέτευσης και οι πλακόστρωτες επιφάνειες που δεν επέτρεπαν την απορρόφηση του νερού οδήγησαν σε σοβαρές πλημμύρες σε υπόγεια αλλά και στο μετρό, προκαλώντας απώλειες ζωών και φυσικά πολλές υλικές ζημιές. Αυτό το αποτέλεσμα δεν οφειλόταν φυσικά στην καταιγίδα (καταιγίδες πάντα υπήρχαν και πάντα θα υπάρχουν), αλλά επιδεινώθηκε από την ανεπαρκή συντήρηση υποδομών και έλλειψης κεντρικού σχεδιασμού για τη διαχείριση έντονων φυσικών φαινομένων σε ένα αστικό περιβάλλον. 

Στην Θεσσαλία το 2023, οι πλημμύρες θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί ή να έχουν μειωθεί σε ένταση και αποτέλεσμα με σωστό σχεδιασμό και δημιουργία κατάλληλων υποδομής απομάκρυνσης υδάτων. Δεν είμαστε ειδικοί σε αυτό το σχεδιασμό, είναι όμως ξεκάθαρο ότι δεν φταίνε τα "στοιχειά της φύσης". Το ίδιο και στην Αθήνα με τις φετινές πυρκαγιές ή στη Βαλένθια με της πλημμύρες. Τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά και η έλλειψη Πολιτικής Προστασίας και ανθρωποκεντρικού σχεδιασμού εμφανής. 

Άλλο παράδειγμα: οι χιονοθύελλες και οι διακοπές ρεύματος, στο Τέξας το 2021, δείχνουν επίσης αδυναμίες στις υποδομές. Το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας και η ανεπαρκής παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας άφησαν εκατομμύρια πολιτών χωρίς ρεύμα κατά τη διάρκεια πολύ χαμηλών θερμοκρασιών. Εδώ, η υποδομή απέτυχε όχι μόνο λόγω των καιρικών συνθηκών, αλλά επειδή δεν έγιναν προληπτικά μέτρα και επενδύσεις για να προετοιμαστεί το δίκτυο για το ακραίο κρύο.

Το ίδιο και κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών του 2023 στο Μάουι της Χαβάης, όπου οι κακοσυντηρημένες γραμμές ηλεκτρικού ρεύματος συνέβαλαν στην ανάφλεξη των πυρκαγιών ενώ η περιορισμένη πρόσβαση σε νερό εμπόδισε την ικανότητα των πυροσβεστών να περιορίσουν τις φλόγες.

Αφού βάλαμε λίγο τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση και συμφωνούμε ότι σίγουρα δεν φταίει η φύση για όλα αυτά, ας δούμε τι μπορούμε εμείς να κάνουμε σε τέτοιες περιπτώσεις, σύμφωνα με τα μαθήματα που έχουμε διδαχτεί από παλιότερα συμβάντα.

1. Εφεδρική ενέργεια

Ένα σύστημα εφεδρικής ενέργειας είναι κρίσιμο για περιπτώσεις όπου οι διακοπές ρεύματος μπορεί να διαρκέσουν ώρες ή ακόμα και ημέρες. Ένα εφεδρικό σύστημα μπορεί να περιλαμβάνει μια γεννήτρια (ηλεκτρογεννήτρια) ή ένα καλό power station, το οποίο είναι πολύ πιο εύχρηστο και ασφαλές για χρήση σε εσωτερικούς χώρους. Για οικιακή χρήση, μια ηλεκτρογεννήτρια είναι φυσικά πολύ αποτελεσματική, αλλά απαιτεί καλή συντήρηση και επαρκή εξαερισμό για να αποφευχθεί η συγκέντρωση επικίνδυνων αερίων. Επίσης κάνει πολύ θόρυβο. Η χρήση ενός καλού φωτοβολταϊκού σε συνδυασμό με ένα ισχυρό power station είναι κατάλληλα για την τροφοδοσία των περισσότερων μικρών ή μεσαίων συσκευών, όπως τηλέφωνα και φωτισμός LED.

Το κλειδί για την ασφαλή χρήση είναι η τακτικές (πχ εξαμηνιαίες) δοκιμές του εξοπλισμού για να διασφαλιστεί η σωστή λειτουργία σε περιπτώσεις ανάγκης.

2. Θέρμανση

Κατά τη διάρκεια ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως ισχυρές χιονοπτώσεις ή χαμηλές θερμοκρασίες, η έλλειψη θέρμανσης μπορεί να αποτελέσει σοβαρό κίνδυνο για την ασφάλεια ενός ατόμου. Αν δεν είναι δυνατή η θέρμανση με ρεύμα, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε σόμπες αερίου, παραφίνης ή υγραερίου, τηρώντας πάντα τις οδηγίες ασφαλείας και εξασφαλίζοντας καλό εξαερισμό για να αποφύγετε τη δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα. Οι σόμπες αερίου είναι δημοφιλείς, αλλά απαιτούν προσοχή, καθώς ο χώρος πρέπει να αερίζεται καλά. Σε περίπτωση που διαθέτετε τζάκι, βεβαιωθείτε ότι είναι καθαρό και καλά συντηρημένο, ώστε να παρέχει αποτελεσματική και ασφαλή θέρμανση. Μερικά θερμαντικά είναι επίσης μια πολύ οικονομική λύση να έχετε μαζί σας: προσφέρουν ζεστασιά για πολλές ώρες και μπορεί να αποβούν σωτήρια όταν δεν υπάρχει σόμπα ή δεν μπορεί να ανάψει κάποια φωτιά. Σε επίπεδο προετοιμασίας σπιτιού, φροντίστε να καλύψετε τα κενά σε παράθυρα και πόρτες για να διατηρείται ζεστό το εσωτερικό του σπιτιού.

3. Αποθήκευση Νερού

Η αποθήκευση πόσιμου νερού είναι απαραίτητη σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, καθώς οι διακοπές στην παροχή νερού μπορεί να προκληθούν από ακραίες καιρικές συνθήκες ή καταστροφές. Προτείνεται η αποθήκευση περίπου 3-4 λίτρων νερού ανά άτομο ημερησίως, για τουλάχιστον τρεις ημέρες. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε δοχεία αποθήκευσης και μεταφοράς νερού με καπάκι, που προστατεύουν το νερό από ρύπους. Σημαντικό είναι επίσης να ανανεώνετε το αποθηκευμένο νερό κάθε εξάμηνο για να διασφαλίσετε τη φρεσκάδα του ή να χρησιμοποιήσετε τις ειδικές ταμπλέτες συντήρησης νερού. Για μικρότερες ποσότητες, 1-2 εξάδες εμφιαλωμένου νερού είναι ιδανικές, αλλά για μεγαλύτερες ποσότητες, τα δοχεία αποθήκευσης είναι πιο πρακτικά.

4. Φιλτράρισμα Νερού

Σε περίπτωση που δεν υπάρχει άμεση πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό, ένα σύστημα φιλτραρίσματος είναι απαραίτητο. Τα φορητά φίλτρα νερού, όπως τα φίλτρα της Lifestraw, μπορούν να αφαιρέσουν μικροοργανισμούς και τοξίνες, κάνοντας το νερό ασφαλές για κατανάλωση. Επιπλέον, οι ταμπλέτες καθαρισμού νερού μπορούν να απολυμάνουν το νερό σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, ωστόσο είναι σημαντικό να ακολουθούνται οι ακριβείς οδηγίες δοσολογίας για ασφαλή κατανάλωση.

5. Αστική Εκκένωση

Ο σχεδιασμός και η προετοιμασία για αστική εκκένωση είναι ζωτικής σημασίας σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, όπως πυρκαγιές, πλημμύρες ή σεισμοί. Το πρώτο βήμα είναι η γνώση των διαθέσιμων διαδρομών διαφυγής και ασφαλών καταφυγίων στην πόλη σας. Πολλές πόλεις στις οργανωμένες χώρες του κόσμου (όχι στην Ελλάδα) έχουν καθορισμένα σημεία συγκέντρωσης και ασφαλείς διαδρομές που καθορίζονται από τις τοπικές αρχές. Δυστυχώς στην Ελλάδα η διάθεση για προετοιμασία και σχεδιασμό χάνεται σε δαιδαλώδεις γραφειοκρατικές δομές και σε πολιτικές σκοπιμότητες. 

Παρόλα αυτά, προετοιμάστε ένα κιτ εκκένωσης με βασικά είδη, όπως νερό, τρόφιμα μακράς διάρκειας, φακούς, φαρμακευτικό υλικό και αντίγραφα σημαντικών εγγράφων. Η εκκένωση πρέπει να είναι οργανωμένη και γρήγορη, οπότε συμφωνήστε εκ των προτέρων με την οικογένεια και τους κοντινούς σας ανθρώπους για το πώς θα επικοινωνήσετε και πού θα συναντηθείτε αν συμβεί κάτι έκτακτο. Βεβαιωθείτε ότι έχετε ένα ραδιόφωνο μπαταρίας ή ακόμα καλύτερο κάποιο VHF για ενημέρωση.

6. Συντήρηση και Έλεγχος Υποδομών

Η ετοιμότητα περιλαμβάνει τη διασφάλιση της σταθερότητας των κτιρίων, της απορροής νερών, να υπάρχουν έξοδοι διαφυγής που να μην είναι μπλοκαρισμένες, να είναι καθαρισμένα τα φρεάτια στις πιο ψηλές περιοχές κλπ. Οι καλά συντηρημένες υποδομές μειώνουν τις πιθανότητες καταστροφών από σεισμούς και ακραίες καιρικές συνθήκες, ενώ μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη προβλημάτων κατά την εκκένωση.

7. Δημιουργία και Προστασία Ελεύθερων Χώρων

Η ύπαρξη ανοιχτών, ασφαλών χώρων στις αστικές περιοχές μειώνει τον αντίκτυπο των φυσικών καταστροφών. Οι περιοχές αυτές χρησιμεύουν ως καταφύγια και σημεία συγκέντρωσης σε περίπτωση εκκένωσης. Για να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα αυτών των χώρων, οι τοπικές αρχές και οι πολίτες οφείλουν να τις προστατεύουν από υπερβολική αστικοποίηση και καταπατήσεις.