Τι μας δείχνει ένας χάρτης

Οι χάρτες είναι παντού. Τους βλέπουμε στην πόλη, στις στάσεις των λεωφορείων και του μετρό, σε εκδρομές και ταξίδια, σε επαγγελματικές κάρτες και διαφημιστικά φυλλάδια, στο ίντερνετ, στις ειδήσεις και τις εφημερίδες, στα λιμάνια και στα αεροδρόμια και σε πολλά ακόμα μέρη. Υπάρχουν χάρτες ιστορικοί, οδικοί, πεζοπορικοί, ναυτικοί, τουριστικοί, τοπογραφικοί, πολιτικοί και άλλοι πολλοί. Εδώ θα ασχοληθούμε περισσότερο με τους πεζοπορικούς χάρτες. Όποια κι αν είναι πάντως η μορφή του χάρτη, το σίγουρο είναι ότι ένας χάρτης έχει μια ιστορία να περιγράψει για τον κόσμο γύρω μας.

 Διάφορα είδη χαρτών | www.lightgear.gr

Τι είναι ένας χάρτης

Ο χάρτης είναι μια οπτική απεικόνιση κάποιου τμήματος της γης, δισδιάστατη (βλ. συνηθισμένους χάρτες) ή τρισδιάστατη (βλ. κέντρο μεγάλων πόλεων στο Google Maps). Μπορούμε να το σκεφτούμε πολύ απλά ως ένα σχέδιο μιας περιοχής στο χαρτί ή στην οθόνη. Ο δημιουργός του κάθε χάρτη (χαρτογράφος) επιλέγει κατά πόσο ο χάρτης θα απεικονίζει με ακρίβεια την περιοχή και τι επιπλέον πληροφορίες πρέπει να δώσει ώστε να κάνει χρήσιμο το χάρτη για το κοινό του. Για παράδειγμα, σε έναν οδικό χάρτη υπάρχουν πάντα οι ενδείξεις που υποδεικνύουν τα βενζινάδικα. Αυτή η επιπλέον πληροφορία είναι πολύ χρήσιμη σε έναν οδικό χάρτη, είναι όμως εντελώς άχρηστη, για παράδειγμα, σε έναν χάρτη που δείχνει τις στάσεις του μετρό.

Για να είναι πιο κατανοητός ο χάρτης σε αυτόν που τον διαβάζει, ο χαρτογράφος προσθέτει μερικές πληροφορίες οι οποίες είναι σχεδόν standard στους περισσότερους χάρτες. Οι πιο συνηθισμένες είναι οι παρακάτω:

1. Κλίμακα χάρτη

Η κλίμακα ενός χάρτη είναι η σμίκρυνση (zoom) που έχει γίνει στην περιοχή που απεικονίζει ο χάρτης. Συμβολίζεται με το σήμα : ή / και αναγράφεται σε εμφανές σημείο του χάρτη.

Για παράδειγμα η κλίμακα 1:100.000 σημαίνει πως η περιοχή που απεικονίζει ο χάρτης έχει υποστεί 100.000 φορές σμίκρυνση για να χωρέσει στο χάρτη. Έτσι, 1 μονάδα μήκους στο χάρτη (π.χ. ένα εκατοστό) αντιστοιχεί σε 100.000 μονάδες στην πραγματική περιοχή, δηλαδή 100.000 εκατοστά, δηλαδή 1.000 μέτρα. Είναι εντυπωσιακή η δουλειά του χαρτογράφου: 1 εκατοστό στο χάρτη ίσον 1000 μέτρα στην πραγματικότητα!

Πολλές φορές ένας χάρτης ονομάζεται μικρής ή μεγάλης κλίμακας ανάλογα με τη σμίκρυνση που έχει χρησιμοποιηθεί. Έτσι, χάρτες μεγάλης κλίμακας ονομάζονται αυτοί που έχουν μεγάλη σμίκρυνση όπως π.χ. 1:10.000, 1:5.000, 1:2.000 1:1.000 και απεικονίζουν σχετικά μικρή έκταση της γης, ενώ χάρτες μικρής κλίμακας ονομάζονται αυτοί που έχουν μικρή σμίκρυνση π.χ. 1:50.000, 1: 100.000, 1: 500.000, 1: 1.000.000 και απεικονίζουν σχετικά μεγάλες εκτάσεις της φυσικής γήινης επιφάνειας.

Άρα: Μεγάλο zoom = μεγάλη σμίκρυνση = μικρή επιφάνεια γης = πολλές λεπτομέρειες στο χάρτη Μικρό zoom = μικρή σμίκρυνση = μεγάλη επιφάνεια γης = λίγες λεπτομέρειες στο χάρτη

2. Υπόμνημα χάρτη

Το υπόμνημα είναι ένα βασικό στοιχείο του χάρτη και απαραίτητο για αυτόν που τον διαβάζει. Το υπόμνημα ουσιαστικά αποκρυπτογραφεί τον χάρτη, αφού παρέχει επεξηγήσεις για όλα τα σύμβολα που έχει ο χάρτης. Εκτός αυτού, τα σύμβολα βοηθάνε και τους ανθρώπους που δυσκολεύονται στην ανάγνωση ή που δεν γνωρίζουν τη γλώσσα στην οποία έχει γραφτεί ένας χάρτης. Για παράδειγμα, ο χάρτης που δείχνει τις στάσεις του τρένου του ΗΣΑΠ δείχνει ένα λιμάνι στον Πειραιά: το σύμβολο αυτό εξηγεί ξεκάθαρα ακόμα και σε κάποιον που δεν ξέρει ανάγνωση ή ελληνικά, ότι εκεί είναι το λιμάνι. Τα σύμβολα και τα χρώματα αυτά σχηματίζουν ουσιαστικά ένα «χαρτογραφικό αλφάβητο», με το οποίο οι χρήστες μπορούν να «διαβάζουν» τους χάρτες σε όποια γλώσσα κι αν είναι γραμμένοι.

Η επιλογή των συμβόλων από τον χαρτογράφο εξαρτάται κυρίως από το είδος του χάρτη, αλλά και από τις ανάγκες του κοινού στο οποίο απευθύνεται. Στους χάρτες που απευθύνονται στο ευρύ κοινό, η επιλογή των συμβόλων είναι τέτοια ώστε να διευκολύνεται η οπτική αναγνώριση από τον χρήστη (για παράδειγμα, ο συμβολισμός ενός λιμανιού γίνεται συνήθως με μια άγκυρα ή ένα πλοίο και ενός αεροδρομίου με ένα αεροπλάνο). Αντίθετα, ο συμβολισμός σε εξειδικευμένους χάρτες, που απευθύνονται σε επαγγελματίες (π.χ. μετεωρολόγους, γεωλόγους, πιλότους κ.α.) χρησιμοποιεί πιο δύσκολο συμβολισμό γιατί οι χρήστες γνωρίζουν καλά την κοινή επαγγελματική γλώσσα την οποία χρησιμοποιούν.

Τα κυριότερα είδη συμβόλων που εντοπίζει κανείς στο υπόμνημα ενός χάρτη είναι:

1. Σύμβολα απεικόνισης οικισμών, κορυφών, θαλασσίων βαθών, πηγών, σπηλαίων, πρατηρίων βενζίνης, σηράγγων κλπ. Είναι δυνατόν να παρέχουν και ποσοτικές πληροφορίες, πχ ένα μεγαλύτερο σπιτάκι μπορεί να σημαίνει μεγαλύτερο οικισμό ή μια σκηνή camping μπορεί να δηλώνει χώρο κατασκήνωσης.
2. Σύμβολα απεικόνισης ισοϋψών, οδικών αρτηριών, μονοπατιών, σιδηροδρομικών γραμμών, ποταμών κλπ. Και αυτά μπορεί να παρέχουν πιο σύνθετες πληροφορίες. όπως για παράδειγμα την άμεση διάκριση του κύριου και του δευτερεύοντος οδικού δικτύου (ανάλογα με το πάχος ή το χρωματισμό του δρόμου).
3. Σύμβολα που περιλαμβάνουν τις χρωματικές διαφοροποιήσεις με τις οποίες δηλώνεται η διαφορά είτε ποιότητας (θάλασσα, λίμνη ή ξηρά) είτε ποσότητας (διαφορές υψομέτρου ή βάθους) σε επιφάνειες.

 Υπόμνημα χάρτη | www.lightgear.gr

3. Ένδειξη βορρά στο χάρτη

Σε όλους τους χάρτες υπάρχει το βελάκι που δείχνει προς τον βορρά. Σε συνδυασμό με μια πυξίδα, η ένδειξη αυτή προσφέρει τον απαραίτητο προσανατολισμό στον αναγνώστη του χάρτη. Δείτε παρακάτω μερικά συνηθισμένα σύμβολα ένδειξης του βορρά. Ο βορράς συμβολίζεται πάντα με το γράμμα N (North).

 Συνηθέστερες ενδείξεις του βορρά στο χάρτη | www.lightgear.gr

4. Γραμμική κλίμακα

Η γραμμική κλίμακα προσφέρει μια οπτική απεικόνιση της κλίμακας του χάρτη και διευκολύνει να γίνονται γρήγοροι υπολογισμοί αποστάσεων στο χάρτη με τη βοήθεια ενός χάρακα (ή ενός κουμπάσου στους ναυτικούς χάρτες). Παράδειγμα γραμμικής κλίμακας φαίνεται παρακάτω.

 Γραμμική κλίμακα χάρτη | www.lightgear.gr

5. Ισοϋψείς καμπύλες

Οι ισοϋψείς καμπύλες είναι από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά ενός χάρτη, γιατί μας δίνουν πληροφορίες για το ανάγλυφο του χάρτη που είναι πολύ σημαντικές για μια εκδρομή ή μια πεζοπορία. Η κάθε ισοϋψής γραμμή αντιπροσωπεύει σημεία της περιοχής που βρίσκονται στο ίδιο υψόμετρο. Έτσι, μπορούμε να φανταστούμε το χάρτη σε 3 διαστάσεις, να εντοπίσουμε τις κορυφές, τις απότομες αναβάσεις, τις κοιλάδες και γενικά όλο το ανάγλυφο της περιοχής. Είναι ίσως το πιο σημαντικό στοιχείο όταν χρειάζεται να γίνει προετοιμασία μιας εκδρομής και υπολογισμός του χρόνου πορείας. Στην παρακάτω εικόνα φαίνονται οι ισοϋψείς στα 400, 500, 600 και 700 μέτρα υψόμετρο. Παρατηρήστε ότι οι ισοϋψείς αυτές είναι με λίγο πιο παχιά γραμμή, γιατί είναι οι βασικές ισοϋψείς ανά 100 μέτρα. Οι ενδιάμεσες ισοϋψείς είναι σχεδιασμένες με πιο λεπτή γραμμή και είναι ανά 20 μέτρα.

 Ισοϋψείς καμπύλες χάρτη | www.lightgear.gr

6. Πως οι ισοϋψείς μας αποκαλύπτουν το ανάγλυφο

Οι ισοϋψείς αποκαλύπτουν πολύ σημαντικές πληροφορίες για το ανάγλυφο του χάρτη, αφού μας δείχνουν τις κοιλάδες, τις ανηφόρες, τους λόφους, τα οροπέδια, τους γκρεμούς κ.α. Επιπλέον, μπορούν να μας δείξουν το πόσο απότομη είναι μια ανηφόρα ή ένα μονοπάτι που κατεβαίνει στη θάλασσα ή ελίσσεται πάνω στο βουνό. Το σωστό διάβασμα των ισοϋψών καμπύλων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή προετοιμασία μιας εκδρομής. Παρακάτω φαίνονται οι πιο συνηθισμένες περιπτώσεις:

Παραδείγματα ισοϋψών καμπύλων | www.lightgear.gr

Αναγνωρίζοντας τις διάφορες ισοϋψείς μπορούμε να διαβάσουμε τον χάρτη και να τον φανταστούμε πλέον σε 3 διαστάσεις. Έτσι, αποκτάμε μια πολύ καλή εικόνα της περιοχής και μπορούμε να υπολογίσουμε με σχετική ακρίβεια την πεζοπορία μας. Δείτε μερικά παραδείγματα παρακάτω:

Οι ισοϋψείς μας βοηθάνε να φανταστούμε το ανάγλυφο σε 3 διαστάσεις | www.lightgear.gr

Στα αριστερά φαίνονται οι ισοϋψείς του χάρτη, ενώ στα δεξιά φαίνεται η τρισδιάστατη απεικόνιση, δηλαδή πως είναι περίπου η περιοχή στην πραγματικότητα. Με λίγη εξάσκηση και λίγη φαντασία μπορείτε σιγά σιγά να έχετε μια πολύ καλή εικόνα της περιοχής που πρόκειται να επισκεφτείτε. Η επεξήγηση των συμβόλων ενός χάρτη γίνεται πιο εύκολη καθώς αποκτάτε περισσότερη εμπειρία κάθε φορά.

7. Μερικές Συμβουλές

1. Οι χάρτες, παρόλο που οι περισσότεροι είναι πλέον κατασκευασμένοι από ισχυρό αδιάβροχο χαρτί, καταπονούνται, λερώνονται και φθείρονται με τη συχνή χρήση. Προστατέψτε τους μέσα σε μια ειδική διαφανή θήκη για χάρτη. Οι θήκες χάρτη κρεμιούνται με κορδόνι από το λαιμό ή από το σακίδιο ώστε να είναι άμεσα προσβάσιμοι.
2. Σε πεζοπορικές εξορμήσεις στο βουνό προσέξτε να ακολουθείτε το σωστό χρώμα μονοπατιού. Πολλά μονοπάτι μπορούν να ξεκινάνε από το ίδιο σημείο όμως σιγά σιγά να διακλαδώνονται σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Βοηθάει πολύ να θυμάστε με ποιό χρώμα είναι σημειωμένο το μονοπάτι στο χάρτη σας.
3. Πριν χρησιμοποιήσετε ένα καινούριο χάρτη διαβάστε προσεκτικά το υπόμνημα. Αν και τα περισσότερα σύμβολα είναι κοινά, μπορεί να υπάρχουν διαφοροποιήσεις από χαρτογράφο σε χαρτογράφο.
4. Έχετε πάντα έναν έντυπο χάρτη μαζί σας, ειδικά όταν πρόκειται να διανυκτερεύσετε μακριά από τον πολιτισμό σε μεγάλες πεζοπορίες. Ο σωστός πεζοπόρος πρέπει να προβλέψει ότι υπάρχει πιθανότητα το GPS ή το κινητό του να μη λειτουργήσουν τη στιγμή που πρέπει. Μπορεί να τελειώσουν οι μπαταρίες, ο φορτιστής να παρουσιάσει βλάβη, μπορεί απλά το κινητό να πέσει σε ένα ρυάκι ή να συμβεί κάτι άλλο που να βγάλει εκτός τις ηλεκτρονικές σας συσκευές. Ο έντυπος χάρτης είναι πανάλαφρος, δεν πιάνει χώρο και θα σας βγάλει από μια τέτοια δύσκολη στιγμή.
5. Επιλέξτε το σωστό χάρτη για το σκοπό ή το μέρος που πρόκειται να επισκεφτείτε. Αν είστε τουρίστας σε μια πόλη της Ευρώπης, ίσως δεν χρειάζεστε καθόλου χάρτη, αφού είναι δύσκολο να ξεμείνετε από μπαταρίες ή ενέργεια. Αν όμως σκοπεύετε να κάνετε μια πολυήμερη διάσχιση ενός βουνού με διανυκτερεύσεις σε διάφορα σημεία, τότε ένας πεζοπορικός χάρτης είναι απαραίτητος. 
6. Διευκολύνει πολύ να έχετε κάνει μια προεργασία σπίτι πριν ξεκινήσετε μια εκδρομή. Σημειώστε στο χάρτη σας τα σημεία που σας ενδιαφέρουν, τα μονοπάτια που πρόκειται να ακολουθήσετε, τις πηγές νερού που αναμένετε να συναντήσετε στο δρόμο σας κλπ.

Ξεχάσαμε κάτι; Τι άλλο θα μπορούσαμε να πούμε για τους χάρτες;

Θα χαρούμε πολύ να δούμε τα σχόλιά σας παρακάτω.